Δέκα μόνο βασικές οσμές αναγνωρίζει η μύτη μας

Καθημερινά μυρίζουμε γύρω μας χιλιάδες μυρωδιές αλλά η πλούσια αυτή «υπερπαραγωγή» οσμών μπορεί να χωριστεί μόλις σε 10 βασικές κατηγορίες, με τον ίδιο τρόπο που η γεύση κατηγοριοποιείται σε πέντε βασικές γεύσεις. Αυτό υποστηρίζει νέα μελέτη η οποία προσέγγισε το μυστήριο της όσφρησης με μαθηματικό τρόπο προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Οι κατηγορίες περιλαμβάνουν «αναμενόμενους» χαρακτηρισμούς αρωμάτων – όπως π.χ. φρουτώδη ή λεμονάτα – αλλά και απρόσμενες μυρωδιές, όπως αυτή του ποπ κορν.

Αναλύοντας τις αισθήσεις

Άλλες αισθήσεις, όπως η γεύση, η ακοή και η όραση, έχουν μελετηθεί διεξοδικά και αναλυθεί ποσοτικά από τους επιστήμονες, οι μηχανισμοί της όσφρησης παραμένουν όμως σε μεγάλο βαθμό μυστηριώδεις για τους ειδικούς. Ο Τζέισον Κάστρο από το Κολέγιο Μπέιτς και ο Τσάκρα Τσενουμπότλα από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ είδαν το ζήτημα από τη στατιστική-υπολογιστική πλευρά, αναλύοντας μια βάση δεδομένων που είναι γνωστή ως ο «Ατλας των προφίλ του χαρακτήρα των οσμών».

Τα προφίλ του Ατλαντα αυτού, ο οποίος συντάχθηκε το 1985 από τον Αντριου Ντράβνιεκς, περιλαμβάνουν μακροσκελείς περιγραφές εθελοντών για 144 διαφορετικές οσμές – όπως π.χ. «λουλουδάτη», «γλυκιά» ή «βαριά». Με μια τεχνική ανάλογη με αυτή που χρησιμοποιείται για τη συμπίεση ενός αρχείου, η οποία μειώνει το μέγεθός του χωρίς να παραποιεί χρήσιμες πληροφορίες που αυτό μπορεί να περιέχει, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα μαθηματικό μοντέλο για να προσδιορίσουν ποιοι συνδυασμοί χαρακτηρισμών ήταν οι πιο βασικοί.

Οι δέκα κατηγορίες

Η ανάλυση κατέληξε σε 10 βασικές κατηγορίες οσμών από τις οποίες «χτίζονται», όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές, όλα τα οσφρητικά ερεθίσματά μας: ευωδιαστή, ξυλώδης/ρητινώδης, φρουτώδης (εκτός των εσπεριδοειδών), χημική, μέντας/δυόσμου, γλυκιά, λεμονάτη, ποπ κορν, ξινίλας και σήψης (οι δυο τελευταίες κρίνονται αηδιαστικές).

«Εχουμε αυτές τις δέκα βασικές κατηγορίες επειδή αντανακλούν σημαντικές ιδιότητες του κόσμου – κίνδυνος, τροφή και ούτω καθεξής» δήλωσε ο καθηγητής Κάστρο στο BBC. «Αν γνωρίζει κάποιος αυτές τις βασικές κατηγορίες τότε μπορεί να αρχίσει να εξετάζει πώς κατασκευάζονται οι οσμές».

Παρ’ όλα αυτά η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «PLoS ONE», έχει προκαλέσει αντιδράσεις – κάτι όχι σπάνιο στον χώρο της έρευνας γύρω από την όσφρηση. Ορισμένοι την κατηγορούν για ελλείψεις, άλλοι λένε ότι προσφέρει «τροφή για σκέψη» ενώ άλλοι απλώς περιμένουν να δουν αν θα επαληθευτεί. Ο δρ Κάστρο και οι συνεργάτες του ασχολούνται αυτή τη στιγμή με το ζήτημα από την αντίθετη κατεύθυνση, εφαρμόζοντας τη θεωρία τους στην πράξη για να «προβλέψουν» οσμές. «Δεν έχουμε λύσει το πρόβλημα του να μπορεί κάποιος να προβλέψει μια οσμή με βάση τη χημική δομή της, ελπίζουμε όμως ότι θα το κάνουμε» τόνισε ο καθηγητής.