Η ενσυναίσθηση είναι μια λέξη που τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται αρκετά στην ελληνική κοινωνία. Στα social media, βλέπουμε την «ενσυναίσθηση» ως απάντηση σε πολλά σχόλια ή post και δεν σας κρύβω πως κάποιες φορές θεωρώ πως από τον τρόπο που χρησιμοποιείται φαίνεται πως δεν είναι απολύτως κατανοητή η σημασία και το βάθος της ενσυναίσθησης.
Όμως όπως πάντα ας το πάρουμε απ’ την αρχή.
Ήδη γνωρίζουμε ότι οι άλλοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά από ό,τι εμείς, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως έχουμε την ικανότητα να κατανοούμε την συμπεριφορά των άλλων με βάση τις επιθυμίες, τις πεποιθήσεις, τις προθέσεις και τις γνώσεις τους. Αυτή η ικανότητα ονομάζεται Θεωρία του Νου ή Κοινωνική Νόηση. Με άλλα λόγια η Θεωρία του Νου, αναφέρεται στην κατανόηση ότι οι άλλοι έχουν αντιλήψεις και συναισθήματα διαφορετικά από τα δικά μας και ότι τέτοιες πεποιθήσεις και επιθυμίες επηρεάζουν τις πράξεις και τις συμπεριφορές των ανθρώπων.
Η Θεωρία του Νου αφορά την κατανόηση των επιθυμιών,
πεποιθήσεων και των προθέσεων του άλλου.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η Θεωρία του Νου και η Ενσυναίσθηση δεν είναι συνώνυμες έννοιες. Ωστόσο η Θεωρία του Νου είναι μέρος της ικανότητας της Ενσυναίσθησης. Αυτό σημαίνει πως η κατανόηση των πεποιθήσεων κάποιου άλλου δεν εγγυάται την κατανόηση των συναισθημάτων του και η κατανόηση των συναισθημάτων του δεν εγγυάται από μεριά μας ενσυναισθητική συμπεριφορά και η ενσυναίσθηση δεν εγγυάται ότι εμείς θα εκδηλώσουμε συμπάθεια για αυτό το άτομο. Όλες αυτές οι έννοιες είναι πολυδιάστατες και υπάρχουν μεταξύ τους διαφορές, αλλά και επικαλύψεις.
Η Ενσυναίσθηση έχει κεντρικό ρόλο στην επιστήμη της Ψυχολογίας, καθώς και στη Νευροεπιστήμη, και αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου όχι απλά να κατανοεί τον άλλον, αλλά να τον αισθάνεται και να συμπεριφέρεται αναλόγως. Δηλαδή είναι η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ενός ατόμου μέσα από το δικό του πλαίσιο αναφοράς και όχι από το δικό μας.
Η Ενσυναίσθηση αφορά τόσο την κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου, όσο και την δική μας αντίστοιχη συναισθηματική αντίδραση στα συναισθήματά του.
Τόσο η Θεωρία του Νου όσο και η Ενσυναίσθηση είναι ικανότητες. Αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι μπορούμε να τις καλλιεργήσουμε. Η ικανότητα της Θεωρίας του Νου είναι κάτι που το καλλιεργούμε από μικρά παιδιά ειδικά μέσω του παιχνιδιού όπως για παράδειγμα τα παιχνίδια προσποίησης (το παιδί παίζει το γιατρό ή τον ταμία) ή μέσω της μίμησης. Θα επιμείνουμε λίγο στη Θεωρία του Νου, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα για να φτάσει κάποιος στην Ενσυναίσθηση.
Περίπου σε ηλικία 4-5 ετών, τα παιδιά αρχίζουν πραγματικά να «σκέφτονται τι σκέφτονται οι άλλοι» κι αυτό είναι ένα πρώτο βήμα προς τη Θεωρία του Νου. Ωστόσο η πραγματική κατάκτηση της Θεωρίας του Νου έχει τα εξής πέντε στάδια (Wellman, 2004; Wellman & Peterson, 2012):
Και φυσικά σε όλα τα παραπάνω παίζουν ρόλο οι πολιτισμικές διαφορές. Πιο συγκεκριμένα οι πολιτισμικές διαφορές παίζουν ρόλο στο αν ένα στάδιο αναπτυχθεί στην παιδική ηλικία ή αργότερα ή ίσως και καθόλου. Για παράδειγμα σε ατομιστικές κουλτούρες όπως οι ΗΠΑ, δίνεται μεγάλη έμφαση στην ικανότητα αναγνώρισης ότι οι άλλοι έχουν διαφορετικές απόψεις και πεποιθήσεις από εμάς. Ενώ σε συλλογιστικές κοινωνίες όπως η Κίνα, αυτή η ικανότητα δεν εκτιμάται τόσο πολύ και ως εκ τούτου μπορεί να αναπτυχθεί αρκετά αργότερα ή να μην αναπτυχθεί (Shahaeian et al.,2011).
Ωστόσο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε σημαντική διαπολιτισμική διαφορά στα συνολικά ποσοστά της κατάκτησης της Θεωρίας του Νου (Shahaeian et al., 2011), υποδεικνύοντας ότι τα άτομα όλων των πολιτισμών είναι σε θέση να αποκτήσουν την ικανότητα της Θεωρίας του Νου (Callaghan et al., 2005) παρά το γεγονός ότι ακολουθούν διαφορετικά αναπτυξιακά μονοπάτια.
Πριν συνεχίσουμε με την Ενσυναίσθηση, πραγματικά αξίζει να κάνουμε μια στάση στο τι σημαίνει η κατανόηση των «ψευδών πεποιθήσεων». Οι περισσότερες μελέτες για τη Θεωρία του Νου διεξάγονται σε νήπια και παιδιά. Ο λόγος είναι ότι καθώς αυτή η ικανότητα είναι αναπτυξιακή, οι ερευνητές ενδιαφέρονται για την ηλικία στην οποία τα άτομα υιοθετούν μια Θεωρία του Νου.
Το κλασικό τεστ για τη Θεωρία του Νου είναι μια δοκιμασία «ψευδούς πεποίθησης». Η δοκιμασία αυτή επιτρέπει στους ερευνητές να διακρίνουν μεταξύ της (αληθινής) πεποίθησης του παιδιού και της επίγνωσης του παιδιού για τις διαφορετικές (ψευδείς/FALSE) πεποιθήσεις κάποιου άλλου. Εδώ έχει σημασία να τονίσουμε ότι στα αγγλικά αυτή η δοκιμασία ονομάζεται False-Belief Tasks, η μετάφραση της λέξης «False» στα ελληνικά είναι «Ψευδής», αλλά όχι με την έννοια του ψέματος.
Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας δοκιμασίας είναι το «Απροσδόκητο περιεχόμενο» ή στα αγγλικά «The Smarties Task». Ο πειραματιστής ζητάει από το παιδί να προβλέψει τη μαντεψιά ενός άλλου παιδιού σχετικά με το περιεχόμενο ενός κουτιού που μοιάζει σαν να περιέχει σοκολατάκια, ενώ στην πραγματικότητα περιέχει μολύβια (Gopnik & Astington, 1988).
Στο παραπάνω σκίτσο το παιδί υπέθεσε (όπως όλοι μας στη θέση του), ότι το κουτί περιέχει σοκολατάκια, ωστόσο όταν διαπιστώνει ότι τελικά περιέχει μολύβια θεωρεί πως ένα άλλο παιδί που εκείνη τη στιγμή δεν είναι παρόν θα μαντέψει πως το κουτί περιέχει μολύβια.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναρωτηθείτε ενδεχομένως πόσες φορές, ως ενήλικες, στην απλή καθημερινότητα έχουμε υποθέσει ότι κάποιος άλλος γνωρίζει αυτό που γνωρίζουμε ή πιστεύουμε πως ξέρει αυτά που θεωρούμε «αυτονόητα».
Η Ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να μπεις στα παπούτσια του άλλου, να κατανοήσεις τα συναισθήματά του και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο και να χρησιμοποιήσεις αυτή την κατανόηση για να καθοδηγήσεις τις πράξεις σου.
Η Ενσυναίσθηση ΔΕΝ είναι το ίδιο με την συμπάθεια, την συμπαράσταση ή την συμπόνια. Η λύπη ή ο οίκτος που μπορεί να αισθανθούμε για την ατυχία κάποιου άλλου είναι η δική μας οπτική (και είναι απόλυτα φυσιολογικό!), ενώ η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να μπορούμε να δούμε (όχι να ζήσουμε παράλληλα) την εμπειρία του άλλου από την δική του οπτική γωνία και όχι από τη δική μας και να δράσουμε αναλόγως. Φυσικά η Ενσυναίσθηση μπορεί να εκφράζεται παράλληλα με την συμπάθεια, την συμπαράσταση ή την συμπόνια.
Ο καλύτερος τρόπος για να γίνουν κατανοητές οι διαφορές μεταξύ Συμπόνιας και της Ενσυναίσθησης είναι μερικά παραδείγματα
«Είμαι συντετριμμένη, έπιασα τον άνδρα μου επ’ αυτοφώρω να με απατά»
Συμπονετική αντίδραση: Αν είναι δυνατόν! Πως τόλμησε ο …. Πωπω δεν το πιστεύω λυπάμαι πραγματικά. Βέβαια πάντα ήσουν πολύ καλύτερή του. Έτσι κι αλλιώς δεν του αξίζεις!
Ενσυναισθητική αντίδραση: Ξέρω πόσο πολύ τον αγαπάς και πόσο δύσκολα περνάς αυτή τη στιγμή. Καταλαβαίνω πως είναι, να είσαι πληγωμένη και είμαι εδώ για σένα.
«Έχω γίνει χίλια κομμάτια, προσπαθούσαμε τόσο καιρό για παιδί και απέβαλα στον 2ο μήνα»
Συμπονετική αντίδραση: Αυτό είναι τραγικό νέο, αλλά τουλάχιστον δες την θετική πλευρά. Τώρα ξέρεις ότι μπορείς να μείνεις έγκυος.
Ενσυναισθητική αντίδραση: Δεν μπορώ να φανταστώ τον πόνο και την θλίψη που αισθάνεσαι αυτή τη στιγμή. Σε ευχαριστώ που με εμπιστεύτηκες και το μοιράστηκες μαζί μου.
«Είμαι να σκάσω, μόλις ενημερώθηκα ότι με απέρριψαν από τη δουλειά των ονείρων μου»
Συμπονετική αντίδραση: Ω ρε φίλε σκ@τα! Αλλά να σου πω κάτι… μην στεναχωριέσαι… έμαθα πως το να δουλεύεις εκεί είναι χάλια! Ίσως και να γλίτωσες απ τα χειρότερα. Κάθε εμπόδιο για καλό!
Ενσυναισθητική αντίδραση: Το γνωρίζω ότι ήθελες πολύ αυτή τη δουλειά και καταλαβαίνω την απογοήτευσή σου. Όμως είσαι μαχητής και ξέρω ότι θα βρεις την κατάλληλη θέση για σένα.
«Δεν ξέρω τι θα γίνει και αν θα τα καταφέρουμε, τελικά η μόνη δουλειά που βρήκα είναι εκείνη στην επαρχία και θα πρέπει να αποχωριστώ την οικογένειά μου.»
Συμπονετική αντίδραση: Αυτό είναι πακέτο! Αλλά τουλάχιστον θα μπορείς να τους βλέπεις τα Σ/Κ. Ένας φίλος μου δεν προλαβαίνει να βλέπει ούτε τη γυναίκα του, ούτε την κόρη του και μένουν στο ίδιο σπίτι.
Ενσυναισθητική αντίδραση: Αυτή είναι μια δύσκολη κατάσταση και όλοι σας έχετε δείξει τόση δύναμη και θάρρος σε όλη αυτή τη διαδικασία. Ξέρεις ότι σας στηρίζουμε και είμαστε εδώ για εσάς.
«Έχω απελπιστεί, απέτυχα στο τελευταίο μάθημα ένα βήμα πριν το πτυχίο»
Συμπονετική αντίδραση: Πωπω τι κρίμα! Πραγματικά άδικο. Καλά αυτός ο καθηγητής είναι πολύ ……. Λυπάμαι ρε συ αλήθεια. Αλλά φαντάζομαι μπορείς να το δώσεις ξανά στις επαναληπτικές.
Ενσυναισθητική αντίδραση: Σε ευχαριστώ που με εμπιστεύεσαι και μου το λες. Θυμάμαι πως στο συγκεκριμένο μάθημα είχα δυσκολευτεί πολύ. Είναι πραγματικά ένα δύσκολο μάθημα. Με σωστή προετοιμασία και προγραμματισμό θα τα καταφέρεις, το ‘χεις!
Σκοπός αυτού του άρθρου δεν ήταν να καταργήσουμε την συμπόνια. Όλοι έχουμε δείξει και θα συνεχίσουμε να δείχνουμε συμπόνια σε συγγενείς και φίλους.
Η λεπτή διαφορά από την Ενσυναίσθηση είναι πως όταν πραγματικά μπαίνουμε στα παπούτσια του άλλου τα λόγια που λέμε δεν είναι απο ανάγκη να απαντήσουμε κάτι για να διορθώσουμε τα πράγματα ή για να αποφύγουμε μια άβολη στιγμή σιωπής. Μερικές φορές αρκεί μόνο με την δική μας στάση να επιβεβαιώσουμε το συναίσθημα του άλλου.
Ελπίζω αυτό το άρθρο να σας βοήθησε να κατανοήσετε καλύτερα το βάθος και την ουσία της ενσυναίσθησης και να θυμάστε πως είναι μια ικανότητα που μπορούμε να καλλιεργούμε συνεχώς, ανά πάσα στιγμή και σε κάθε ηλικία.
Σε επόμενο άρθρο θα δούμε ποια είναι τα όρια της Ενσυναίσθησης και πως προστατεύουμε τον εαυτό μας.
Ευχαριστώ για την ανάγνωση,
Αλεξάνδρα Μαξούρα
Callaghan, T., Rochat, P., Lillard, A., Claux, M. L., Odden, H., Itakura, S., ... & Singh, S. (2005). Synchrony in the onset of mental-state reasoning: Evidence from five cultures. Psychological Science, 16(5), 378-384. https://doi.org/10.1111/j.0956-7976.2005.01544.x
Dvash, J., & Shamay-Tsoory, S. G. (2014). Theory of Mind and Empathy as Multidimensional Constructs. Topics in Language Disorders, 34(4), 282–295. https://doi.org/10.1097/tld.0000000000000040
Empathy. (2023). In APA Dictionary of Psychology. Retrieved July 1, 2023, from https://dictionary.apa.org/empathy
Feldman, R., S. (2019). Αναπτυξιακή Ψυχολογία, Διά Βίου Προσέγγιση. Εκδόσεις Gutenberg
Garret, B., & Hough, G. (2021). Εγκέφαλος & Συμπεριφορά. Εισαγωγή στη συμπεριφορική νευροεπιστήμη. Εκδόσεις Gutenberg.
Gopnik, A., & Astington, J. W. (1988). Children's understanding of representational change and its relation to the understanding of false belief and the appearance-reality distinction. Child development, 26-37. https://www.jstor.org/stable/1130386
Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2018). Βασικές Αρχές Νευροψυχολογίας του Ανθρώπου. Εκδόσεις Gutenberg.
Shahaeian, A., Peterson, C. C., Slaughter, V., & Wellman, H. M. (2011). Culture and the sequence of steps in theory of mind development. (Vol. 47). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/a0023899
Theory of Mind. (2023). In APA Dictionary of Psychology. Retrieved July 1, 2023, from https://dictionary.apa.org/theory-of-mind
Wellman, H. M., Fang, F., & Peterson, C. C. (2011). Sequential Progressions in a Theory-of-Mind Scale: Longitudinal Perspectives. Child Development, 82(3), 780–792. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2011.01583.x
Wellman, H. M., & Liu, D. R. (2004). Scaling of Theory-of-Mind Tasks. Child Development, 75(2), 523–541. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2004.00691.
Το myscience.gr είναι ένα ειδησεογραφικό portal που καλύπτει με σαφήνεια και πληρότητα θέματα από κάθε επιστημονικό κλάδο και διοχετεύει τις πληροφορίες αυτές στο κοινό.
Στο myscience είναι συγκεντρωμένα άρθρα σχετικά με την πληροφορική, την τεχνολογία, το περιβάλλον, τις ΑΠΕ, το διάστημα, πλαισιωμένα από ένα φιλικό περιβάλλον, έτσι ώστε να απολαμβάνετε την ενημέρωσή σας τόσο από τον υπολογιστή σας όσο και από το κινητό ή το tablet σας.
Η ενημέρωση παρέχεται χωρίς κανένα κόστος. Εάν έχετε απορίες, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας.
Η ομάδα του MyScience.gr!
