Αφανείς πρωτοπόροι της επιστήμης - Μέρος 1ο

Σκεφτείτε το εξής σενάριο: Έχετε αφιερώσει όλη σας τη ζωή σε μια ανακάλυψη ή σε ένα έργο και επιτέλους έρχεται  η στιγμή που τα καταφέρνετε!!! Όμως αντί να λάβετε την αναγνώριση που σας αξίζει, όχι μόνο δεν μπαίνετε στα «ψιλά γράμματα», αλλά βλέπετε άλλους να καρπώνονται την επιτυχία σας κι εσείς αφανίζεστε απ' την ιστορία. 

Αν είστε τυχεροί ίσως σας αγνοήσουν και κάποια στιγμή να αναγνωριστεί το έργο σας. Όπως για παράδειγμα του Αρίσταρχου που  χρειάστηκαν μόνο 1800 χρόνια, αν πάλι δεν είστε τυχεροί τότε ίσως το όνομά σας να μην μαθευτεί ποτέ στο ευρύ κοινό ή να γίνει δειλά-δειλά, όπως του Μίνωα Καλοκαιρινού ή του Καρλ Σέλεε. Βέβαια υπάρχουν και χειρότερα, όπως η ιστορία του Ίππασου ή του Ζέμελβαϊς. Δηλαδή όχι μόνο να μην αναγνωριστούν οι κόποι σας, αλλά στην εποχή σας να σας κυνηγήσουν μέχρι θανάτου.

Ίππασος ο Μεταποντινός (6ο αιώνα π.Χ.)

Ο ‘Ιππασος ο Μεταποντινός ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος, μαθηματικός και φυσικός. Η μεγαλύτερη ανακάλυψή του (ή εφεύρεση;) ήταν η τετραγωνική ρίζα. Αυτή όμως η ανακάλυψη ήταν αρκετά «επικίνδυνη» εκείνη την περίοδο.

Η ισχυρότερη πεποίθηση των Πυθαγόρειων ήταν πως όλο το Σύμπαν εκφράζεται με ρητούς αριθμούς  - ρητός αριθμός είναι ο αριθμός που μπορεί να εκφραστεί ως πηλίκο δύο ακέραιων αριθμών, δηλαδή ως κλάσμα. Αυτό δεν αποτελούσε απλά μια θεωρία, ήταν ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο οι Πυθαγόρειοι είχαν χτίσει την δική τους ερμηνεία για το πώς λειτουργούν τα πράγματα. Πίστευαν πως οι αριθμοί δεν είναι απλά σύμβολα, αλλά κάτι θεϊκό που μας βοηθάει να μετράμε και να υπολογίζουμε.  Ακόμα και η λέξη «ρητός» αριθμός προέρχεται από τη λέξη «ρήτρα» και υποδηλώνει ότι οι αριθμοί αυτοί μπορούν να εκφραστούν ρητά, δηλαδή με σαφήνεια και ακρίβεια. 

Το «πρόβλημα» με την τετραγωνική ρίζα του Ίππασου ήταν πως στην ουσία είχε ανακαλύψει τον πρώτο άρρητο αριθμό! Δηλαδή έναν αριθμό με άπειρα δεκαδικά ψηφία. Η ειρωνεία στην υπόθεση ήταν πως ο 'Ιππασος έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα χρησιμοποιώντας ως βάση το Πυθαγόρειο θεώρημα και τους ρητούς αριθμούς καταλήγοντας σε άτοπο. Η απόδειξη του Ίππασου αναφέρεται από τον Αριστοτέλη ως χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης της «εις άτοπον απαγωγής».  

Αξίζει να ρίξετε μια ματιά στην ιστορική απόδειξη του Ίππασου. 

Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστούμε το άλμα του Ίππασου, όχι μόνο επιστημονικά, αλλά και ιδεολογικά. Η απόφασή του να επιμείνει στη λύση ενός τέτοιου προβλήματος, είναι σαν να λέμε ότι ο τάδε Αρχιεπίσκοπος συγκεντρώνει αποδείξεις για να ανακοινώσει στην Ιερά Σύνοδο ότι δεν υπάρχει ο Θεός. 

Ο ‘Ιππασος αποφάσισε να εμπιστευτεί την λογική  και ανακοίνωσε τα ευρήματά του, όμως τελικά αποδείχθηκε ότι ένας αριθμός που δεν ήταν ρητός δεν χωρούσε στο Πυθαγόρειο σύμπαν. Από εκεί και πέρα η ιστορία είναι θολή, πάντως μία εκδοχή λέει ότι ο Ίππασος κατηγορήθηκε για μέγιστη προδοσία, με τιμωρία τον πνιγμό στην θάλασσα. 

Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για την ιστορία των αριθμών πάτησε ΕΔΩ.

Αρίσταρχος ο Σάμιος ( ~ 270 π.Χ.)

«Μα καλά γιατί δεν μας το έχουν μάθει αυτό; Γιατί λένε για τον Γαλιλαίο;» Ποιοι έλεγαν για τον Γαλιλαίο δεν θυμάμαι, ούτε θυμάμαι να είχαμε στο σχολείο μάθημα που να ασχολείται και πολύ με τέτοια ζητήματα. Νομίζω πως αυτό με τον Γαλιλαίο ήταν περισσότερο η σύνδεσή του με την διάσημη φράση «Κι όμως γυρίζει»

Ο μαθηματικός και κλασικός μελετητής Σερ Τόμας Χιθ (1861-1940) είχε πει:

Ο Αρίσταρχος ήταν ο πραγματικός πρωτεργάτης της υπόθεσης του Κοπέρνικου.

Σύμφωνα με τον μαθηματικό Αρχιμήδη (~ 287-212 π.Χ.) από το βιβλίο του «Ψαμμίτης», ο  Αρίσταρχος,  αστρονόμος και μαθηματικός, από τη Σάμο ήταν ο πρώτος που είπε ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο πάνω στην περιφέρεια ενός κύκλου.

Ο Αρίσταρχος έβαλε τις βάσεις για το ηλιοκεντρικό μοντέλο, ωστόσο οι ιδέες του δεν έγιναν ευρέως αποδεκτές. Η γεωκεντρική θεωρία παγιώθηκε μέσα από το έργο Αλμαγέστη του Πτολεμαίου (85-165 μ.Χ.) και αυτή η άποψη παρέμεινε έτσι μέχρι τον 15ο αιώνα, όταν ο Νικόλαος Κοπέρνικος επανέφερε και τεκμηρίωσε την ηλιοκεντρική άποψη.   

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι από τον 4ο αιώνα π.Χ. αρκετοί αστρονόμοι είχαν προτείνει θεωρίες που αντέκρουσαν το γεωκεντρικό μοντέλο, το οποίο θεωρούσε τη Γη ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος - ακίνητη και ως προς τον άξονά της και ως προς τα άλλα ουράνια σώματα. Η θεωρία της περιστρεφόμενης Γης γύρω από τον άξονά της προτάθηκε από τον έλληνα αστρονόμο Ηρακλείδη τον Ποντικό (~ 350 π.Χ.) και αργότερα από Άραβες και Ινδούς αστρονόμους.

Υπατία (~ 350 ή 370 - 415)

Σπάνια ακούμε ένα γυναικείο όνομα ανάμεσα στις εξέχουσες προσωπικότητες του αρχαίου κόσμου. Αν και πιστεύω ότι στις μέρες μας η Υπατία είναι περισσότερο γνωστή στο ευρύ κοινό συγκριτικά με 50 χρόνια πριν (ίσως βοήθησε και η ταινία), ωστόσο νομίζω ότι είναι γνωστή περισσότερο για την βίαιη δολοφονία της και λιγότερο για το έργο της.

Η Υπατία ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και νεοπλατωνική φιλόσοφος. Ήταν διευθύντρια στην νεοπλατωνική σχολή της Αλεξάνδρειας όπου και δίδασκε μαθηματικά, αστρονομία και φιλοσοφία.

Δεν θα σταθούμε στο γεγονός ότι στην εποχή της ήταν η μόνη γυναίκα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως κορυφαία μαθηματικός και αστρονόμος. Αυτό λέει περισσότερα για την κοινωνία και όχι για το έργο της.

Η Υπατία είχε αφοσιωθεί με αποφασιστικότητα στη συνέχιση του έργου του πατέρας της, Θέωνα (Ο Θέων ο Αλεξανδρεύς έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην διατήρηση των Στοιχείων του Ευκλείδη), δηλαδή στην διατήρηση της ελληνικής μαθηματικής και αστρονομικής κληρονομίας μέσα σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο. 

Της αποδίδεται ο Σχολιασμός στα Κωνικά του Απολλώνιου (γεωμετρία) και της Αριθμητικής του Διόφαντου (θεωρία αριθμών) καθώς και η συγγραφή ενός τόμου με τίτλο «Ο Αστρονομικός Κανών».  Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο μαθηματικός κόσμος του σήμερα οφείλει στην Υπατία την διάσωση των έργων του Διόφαντου. Ωστόσο μέσα από αυτούς τους Σχολιασμούς είναι δύσκολο να διαχωριστεί το πρωτότυπο έργο από το δικό της. 

Η Υπατία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής φιλόσοφος προσελκύοντας μεγάλο κοινό. Η φιλοσοφία της θεωρήθηκε «ειδωλολατρική» σε μια εποχή σφοδρής θρησκευτικής σύγκρουσης μεταξύ Χριστιανών, Εβραίων και ειδωλολατρών. Η Υπατία έπεσε θύμα μιας ιδιαίτερα άγριας δολοφονίας από μια συμμορία Χριστιανών ζηλωτών (Deakin, 2023; Zielinski,2010). 

Τα πνευματικά της επιτεύγματα από μόνα τους ήταν αρκετά για να αξίζουν τη διατήρηση και τον σεβασμό του ονόματός της, αλλά, δυστυχώς, ο τρόπος του θανάτου της πρόσθεσε σε αυτό ακόμη μεγαλύτερη έμφαση. Η Υπατία ήταν η τελευταία από τους μεγάλους στοχαστές της Αλεξάνδρειας.

Μίνωας Καλοκαιρινός (1843 - 1907)

Ο Μίνωας Καλοκαιρινός δεν ήταν επιστήμονας, έκανε όμως μια πάρα πολύ σημαντική ανακάλυψη. Αποκάλυψε πρώτος τα ανάκτορα της Κνωσού, τουλάχιστον δύο δεκαετίες νωρίτερα από τις ανασκαφές του Έβανς.

Ο Καλοκαιρινός το Δεκέμβριο του 1878 ξεκίνησε τις ανασκαφές με δικά του έξοδα και έως το Φεβρουάριο του 1879 είχε φέρει στο φως τα πρώτα αδιάσειστα στοιχεία ότι εκεί βρισκόταν η Κνωσός. Από εκεί και πέρα διάφορα πολιτικά γεγονότα και δυσάρεστες συγκυρίες έδωσαν στον Έβανς την ευκαιρία να ξεκινήσει στην περιοχή δικές του ανασκαφές. 

Πατήστε εδώ για να διαβάστε όλη την ιστορία για τον Μίνωα Καλοκαιρινό

Το έργο του Έβανς ήταν επίσης σημαντικό, ωστόσο στην ερώτηση «Ποιος ανακάλυψε την Κνωσό;», η απάντηση είναι μία, ο Μίνωας Καλοκαιρινός. 

Οι αφανείς πρωτοπόροι της επιστήμης, συνεχίζονται… 

Ευχαριστώ για την ανάγνωση,
Αλεξάνδρα Μαξούρα 

Βιβλιογραφία

Deakin, M. (2023, June 30). Hypatia | Death, Facts, & Biography. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Hypatia

P, D. K. (2017). The Astronomy Book.

The Discovery of Knossos by the Cretan Antiquarian Minos Kalokairinos: (2019, August 30). Institute for the Study of the Ancient World. https://isaw.nyu.edu/events/archive/2019/discovery-of-knossos

Zielinski, S. (2010, March 15). Hypatia, Ancient Alexandria’s great female scholar. Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/history/hypatia-ancient-alexandrias-great-female-scholar-10942888