Πως η κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω των Social Media οδηγεί στην πόλωση

Τι είναι τα Social Media;

Ο ορισμός των Social Media εξαρτάται από την οπτική που εξετάζονται. Από τεχνικής πλευράς είναι ένα σύνολο web-based προγραμμάτων και εφαρμογών που επιτρέπουν στους ανθρώπους να μοιράζονται πληροφορίες.

Για τους επαγγελματίες αποτελούν ένα επιπλέον κανάλι προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ θεωρείται ότι συντελούν σημαντικά στη διαμόρφωση κοινωνικοπολιτικών απόψεων και ιδεών.  Από την πλευρά του χρήστη τα Social Media είναι το μέσο για να συνδέεται με φίλους, συγγενείς και ομοϊδεάτες  ώστε να μοιράζεται εκείνες τις πληροφορίες (προσωπικές στιγμές, ιδέες, απόψεις) που επιθυμεί να γνωρίζει το δίκτυο των ανθρώπων που συνδέεται.

Στην πρακτική τους εφαρμογή τα Social Media είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας, επηρεάζοντας τους ανθρώπους σε διάφορους τομείς, αφού πλέον χρησιμοποιούνται ως μέσο επικοινωνίας, για ψυχαγωγία, ως επαγγελματικό εργαλείο, για εκπαιδευτικούς σκοπούς και για τη βελτίωση/απόκτηση δεξιοτήτων.

Οι άνθρωποι διαφωνούν μεταξύ τους όλο και περισσότερο

Ένα φαινόμενο που παρατηρείται είναι ότι παρόλο την δυνατότητα άμεσης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους χρήστες και την ελεύθερη πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφοριών, αντί να γίνεται αποδεχτή η διαφορετικότητα, αντιθέτως δημιουργείται πόλωση· δηλαδή αντικρουόμενες κοινωνικοπολιτικές ομάδες με διαφορετικό στόχο και απόψεις.

Ωστόσο οι διαφορετικές απόψεις δεν αποτελούν απαραίτητα και πόλωση· περισσότερο αφορά την τάση του ατόμου να σκέφτεται ακραία, χωρίς την αποδοχή του εύρους των δυνητικών επιλογών που βρίσκονται μεταξύ των άκρων.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Ένας παράγοντας που συμβάλλει στην αλληλεπιδραστική πόλωση, είναι ο τρόπος που εξορισμού λειτουργούν οι πλατφόρμες οι οποίες προωθούν την συγκέντρωση ομοϊδεατών (π.χ. Facebook Groups, hashtags, browsers cookies), με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται και μη αξιόπιστες πληροφορίες (fake news, hoaxes), οι οποίες ωστόσο αποτελούν τόσο πηγή ενημέρωσης όσο και καθοδήγησης, ενώ ταυτόχρονα τα μέλη των ομάδων δεν επιθυμούν την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους ή ομάδες που έχουν διαφορετική άποψη.

Αποκαλυπτικό είναι το ντοκιμαντέρ “Κοινωνικά διλήμματα” του Netflix, όπου οι ίδιοι οι δημιουργεί των Social Media εξηγούν πως οι αλγόριθμοι μπορούν να απομωνόνουν τους χρήστες στον μικρόκοσμό τους. Το πιο απλό παράδειγμα είναι η Google αναζήτηση όπου δύο διαφορετικοί άνθρωποι που ζουν στο ίδιο σπίτι και έχουν διαφορετικές απόψεις, θα λάβουν διαφορετικά αποτελέσματα για την ίδια λέξη-κλειδί. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει μετρητής αλήθειας. Δηλαδή κανένα social media ή μηχανή αναζήτησης δεν είναι σε θέση να πιστοποιεί την εγκυρότητα αυτών που βλέπουμε ή διαβάζουμε.

Για παράδειγμα, αν εγώ πιστεύω ότι η προσελήνωση ήταν απάτη (και το έχω γκουκλάρει πολλές φορές) και εσύ δεν το πιστεύεις, αναζητώντας στη Google  την λέξη “προσελήνωση…” εμένα θα μου προτείνει την φράση “προσελήνωση απάτη” και σε σένα “προσελήνωση στο φεγγάρι” ή κάτι παρόμοιο. Όσο, λοιπόν, βρίσκω άρθρα που συμφωνούν με αυτό που πιστεύω – ανεξάρτητα αν είναι αλήθεια-, τόσο θα ενισχύεται η άποψή μου.

Η έλλειψη θετικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των ομάδων μπορεί να ερμηνευτεί μέσα από την Κοινωνική Ψυχολογία όπου σύμφωνα με τον Κουρτ Λέβιν, οι άνθρωποι αντιστέκονται σε κάθε αλλαγή του παγιωμένου τρόπου σκέψης τους, ενώ κατά τον Σόλομον Ας μια ομάδα ασκεί τόσο βαθιά κοινωνική επιρροή, με αποτέλεσμα τα άτομα για να ενταχθούν στην ομάδα να υποκρίνονται ή ακόμα και να πείθουν τον εαυτό τους ότι συμφωνούν με την πλειοψηφία· ότι τελικά η τάση για συμμόρφωση είναι ισχυρότερη από τις αξίες τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τάσης είναι το κοινωνικό πείραμα του Μίλγκραμ, όπου καλοί άνθρωποι, υπάκουαν σε ενέργειες αντίθετες από τις ηθικές αξίες τους. Στο πείραμα ένας ερευνητής έδινε εντολή σε έναν άνθρωπο (το αντικείμενο του πειράματος) να πατάει ένα κουμπί όπου χτυπούσε με ρεύμα έναν άλλον άνθρωπο (ηθοποιός που προσποιούνταν ότι τον χτυπάει το ρεύμα), όταν ο “ηθοποιός” έδινε λάθος απαντήσεις. Ένα συντριπτικό ποσοστό ανθρώπων πάτησαν το κουμπί. Οι λόγοι; Αρχικά θεωρούσαν ότι δεν φέρουν ευθύνη, αφού απλά εκτελούσαν εντολές ανωτέρων.

Σε ατομικό επίπεδο ψηφιακής αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων με διαφορετική άποψη, η επικοινωνία πραγματοποιείται είτε ιδιωτικά, είτε δημόσια, ενώ σε κάθε περίπτωση συνήθως γίνεται μέσω γραπτού λόγου (π.χ. μηνύματα, σχόλια, post). Κάποιοι παράγοντες που μειώνουν ή αλλοιώνουν τη ποιότητα της αλληλεπίδρασης είναι η απουσία μη λεκτικής συμπεριφοράς, η έλλειψη συγκεκριμένου πλαισίου και οι δεξιότητες γραφής, που ενδέχεται να αφήνουν μεγάλα περιθώρια ερμηνείας στον αναγνώστη ή στον δέκτη του μηνύματος, ενώ τις περισσότερες φορές αυτή η αλληλεπίδραση πραγματοποιείται ανάμεσα σε αγνώστους.

Η σύγκρουση που δημιουργείται μέσα στις ψηφιακές ομάδες μεταφέρεται στον πραγματικό κόσμο ή και το αντίστροφο οδηγώντας, στην ακραία τους μορφή, σε φαινόμενα cyberbullying κατά συγκεκριμένων ατόμων ή άλλων ομάδων υπονομεύοντας την ψυχική και σωματική τους υγεία ή ακόμα και σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα πόλωσης που αναζωπυρώθηκε μέσα από τα social media είναι του κινήματος «Flat Earth», όπου τα μέλη της χρηματοδοτούσαν την προσπάθεια ενός απλού ανθρώπου στην κατασκευή πυραύλου για να αποδείξει ότι η Γη είναι επίπεδη, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί κατά την απογείωση. Επιπλέον θέματα που γίνονται πυλώνες έντονης πόλωσης είναι πολιτικά ζητήματα, θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, θρησκευτικές πεποιθήσεις, κουλτούρα, εθνικά ζητήματα και σε γενικότερο πλαίσιο η διαφορετικότητα.

Αυτή η ανταγωνιστή τάση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων απειλή την δημοκρατία, εμποδίζει τη διαπραγμάτευση και την εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων. Ωστόσο καθώς η δύναμη των social media είναι μεγάλη και οι άνθρωποι εντέλει βελτιώνουν  τον τρόπο που  σκέφτονται και πράττουν, ευδοκιμούν και εκείνες οι ομάδες που προωθούν την διαφορετικότητα, που επιζητούν την ανταλλαγή απόψεων και εντέλει…

οδηγούν την σύγχρονη κοινωνία  είτε ψηφιακά είτε πραγματικά να απαλλαγεί από παρωπίδες και πεποιθήσεις που αναστέλλουν την πρόοδο της

=========================

Βιβλιογραφία

Collin, C. (2016). Η ψυχολογία με απλά λόγια. Εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Guerra, P., Meira Jr, W., Cardie, C., & Kleinberg, R. (2013, June). A measure of polarization on social media networks based on community boundaries. In Proceedings of the International AAAI Conference on Web and Social Media (Vol. 7, No. 1).

Miell, D., Dallos, R. (2011). Διαπροσωπικές σχέσεις. Μια συνεχής κοινωνική αλληλεπίδραση. Εκδόσεις Πεδίο.

Yarchi, M., Baden, C., & Kligler-Vilenchik, N. (2020). Political polarization on the digital sphere: A cross-platform, over-time analysis of interactional, positional, and affective polarization on social media. Political Communication, 1-42.

APA. Dictionary of Psychology.