Εγκέλαδος: Ο γίγαντας, ο δορυφόρος και η ανακάλυψη φωσφόρου σε μορφή φωσφορικών αλάτων

Μέσος χρόνος ανάγνωσης: 3,5 λεπτά

Μάλλον αναρωτιέσαι πως δένουν όλα αυτά μαζί… η αλήθεια είναι πως με λίγο φαντασία και καλή διάθεση όλα είναι δυνατά! 

Ο Εγκέλαδος στην αρχαία μυθολογία ήταν ο γιός της Γαίας και του Τάρταρου ή του Ουρανού και εμφανίζεται ως ο αρχηγός των Γιγάντων ή ως ο πιο δυνατός γίγαντας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη Γιγαντομαχία στην οποία και «σκοτώθηκε» είτε από τον Δία, είτε από την Αθηνά, είτε από το Σιληνό (ή Σειληνό).

Αλλά όπως ήδη υποψιάζεσαι στην ελληνική μυθολογία όταν λέμε ότι κάποιος σκοτώθηκε δεν  εννοούμε ότι σκοτώθηκε εντελώς τελείως στο 100%, εξάλλου οι γίγαντες ήταν υπερφυσικά αθάνατα όντα ύψους εννέα μέτρων… έτσι οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως όταν ο Εγκέλαδος θύμωνε και αναστέναζε μέσα στον τάφο του τρανταζόταν όλη η Γη. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο μύθο ο Εγκέλαδος παγιδεύτηκε από την Αθηνά, κάτω από την Αίτνα της Σικελίας.

Οι αρχαίοι θεοί κέρδισαν αυτή τη μάχη στο παρά πέντε, με τη βοήθεια του Ηρακλή και ο μύθος λέει πως σε περίπτωση που οι Γίγαντες νικούσαν, ο Εγκέλαδος θα έπαιρνε τη θέση του Ποσειδώνα στον ωκεανό. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχαία Ελλάδα ήταν κοινή πεποίθηση ότι η γη επέπλεε στον ωκεανό κι αυτό ίσως να συνδέεται με τον δορυφόρο του Κρόνου, τον Εγκέλαδο. 

Εγκέλαδος, ο δορυφόρος του Κρόνου

Ο Εγκέλαδος ανακαλύφθηκε στις 28 Αυγούστου του 1789 από τον William Herschel και είναι ο έκτος σε μέγεθος δορυφόρος του Κρόνου. Το όνομα Εγκέλαδος προτάθηκε το 1847 από τον γιό του William Herschel, τον John Herschel, επειδή σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Κρόνος ήταν ο αρχηγός των Τιτάνων και οι Γίγαντες γεννήθηκαν από το σώμα της Γαίας όταν έσταξε πάνω του αίμα από την πληγή του Ουρανού μετά τον ακρωτηριασμό που υπέστη από τον Κρόνο. Δηλαδή οι Γίγαντες προέρχονται από τη Γαία και των αίμα των Τιτάνων. 

Παγκόσμιος Ωκεανός

Όσο συναρπαστικοί είναι οι μύθοι γύρω από τον Γίγαντα Εγκέλαδο, άλλο τόσο είναι συναρπαστικός και ο κόσμος του δορυφόρου.

Λίγοι κόσμοι στο ηλιακό μας σύστημα είναι τόσο συναρπαστικοί όσο ο παγωμένος ωκεάνιος δορυφόρος του Κρόνου, ο Εγκέλαδος. 

Όλη η επιφάνεια του δορυφόρου καλύπτεται από πάγο (αποτελεί το πιο αντανακλαστικό ουράνιο σώμα στο Ηλιακό μας Σύστημα) και πιστεύεται πως από κάτω υπάρχει ένας ωκεανός νερού που καλύπτει όλο τον δορυφόρο (παγκόσμιος ωκεανός), για αυτό και στα αγγλικά πολλές φορές αναφέρεται και ως «Ocean Moon».

Κρυοηφαίστεια 

Ο Εγκέλαδος είναι επίσης γνωστός για την ενδιαφέρουσα γεωλογική του δραστηριότητα και ιδιαίτερα για τα παγωμένα λοφία του που εκρήγνυνται από τον νότιο πόλο του. Αυτά τα λοφία ονομάζονται και κρυοηφαίστεια. Δηλαδή πρόκειται για έναν τύπο ηφαιστείου που αντί να εξέρχεται λάβα, εξέρχονται υγρά όπως νερό. 

Η ύπαρξη αυτών των παγωμένων λοφίων είναι και ένας από τους λόγους που υποστηρίζεται επιστημονικά η παρουσία ωκεανού κάτω από τον παγωμένο φλοιό.  

Ο μυστηριώδης πυρήνας του Εγκέλαδου

Η κατανόηση του πυρήνα του βασίζεται σε επιστημονικές υποθέσεις και δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από αποστολές διαστημικών σκαφών. Η τρέχουσα επικρατούσα θεωρία προτείνει ότι ο Εγκέλαδος έχει έναν βραχώδη πυρήνα που, όπως αναφέρθηκε και πριν, καλύπτεται από έναν παγκόσμιο ωκεανό, ο οποίος με την σειρά του καλύπτεται από έναν παγωμένο φλοιό. Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από πολλές αποδείξεις. Για παράδειγμα, οι βαρυτικές μετρήσεις του σχήματος του δορυφόρου και οι βαρυτικές αλληλεπιδράσεις με άλλα σώματα στο σύστημα του Κρόνου δείχνουν την παρουσία ενός πυκνού πυρήνα. 

Επιπλέον, δεδομένα από το διαστημόπλοιο Cassini, το οποίο μελέτησε εκτενώς τον Κρόνο και τους δορυφόρους του, συμπεριλαμβανομένου και του Εγκέλαδου, παρείχαν πρόσθετες πληροφορίες για το εσωτερικό του, υποδεικνύοντας ένα μερικώς διαφοροποιημένο εσωτερικό από τα εξωτερικά στρώματα. 

Ωστόσο, η ακριβής σύνθεση και το μέγεθος του πυρήνα του Εγκέλαδου είναι προς το παρόν αβέβαια. Μπορεί να αποτελείται από έναν συνδυασμό βράχου και μετάλλου, δηλαδή μια σύνθεση παρόμοια με των πυρήνων άλλων βραχωδών πλανητών ή δορυφόρων του Ηλιακού μας Συστήματος.  Επίσης το μέγεθος του πυρήνα είναι αντικείμενο συνεχιζόμενης μελέτης, με εκτιμήσεις που κυμαίνονται από έναν μικρό συμπαγή πυρήνα έως έναν μεγαλύτερο ενδεχομένως παχύρευστο πυρήνα

Ανακαλύφθηκε φώσφορος στον Εγκέλαδο. Γιατί είναι σημαντικό;

Ήδη από την μελέτη των υγρών και του νερού που εξέρχονται από τους παγωμένους λόφους του νότιου πόλου του Εγκέλαδου, έχει ανακαλυφθεί ότι ο ωκεανός του δορυφόρου είναι πλούσιος σε μια ποικιλία οργανικών ενώσεων (Postberg et al., 2023).

Τον Ιούνιο του 2023, δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature μια έρευνα από 16 επιστήμονες που βασίστηκε στα δεδομένα του Cassini, και υποστηρίζουν πως απο τα αποτελέσματα αποκαλύπτεται η σαφής χημική υπογραφή σημαντικών ποσοτήτων φωσφόρου σε μορφή φωσφορικών αλάτων στα παγωμένα σωματίδια που εκτοξεύονται από τους παγωμένους λόφους το νότιου πόλου του Εγκέλαδου. Συγκεκριμένα ισχυρίζονται πως η συγκέντρωση φωσφόρου είναι 100 φορές υψηλότερη από ότι στους ωκεανούς της Γης. 

Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ανακάλυψη, τουλάχιστον για δύο λόγους. Πρώτον είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται φώσφορος σε έναν ωκεανό πέρα από τη Γη και δεύτερον ο φώσφορος σε μορφή φωσφορικών αλάτων είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή σε όλη τη Γη (απαραίτητος για τη δημιουργία του DNA και RNA σε ανθρώπους, ζώα ακόμη και για το μικροβίωμα του πλαγκτόν).

Η ανακάλυψη του φωσφόρου στον Εγκέλαδο μπορεί να σημαίνει ότι ο δορυφόρος  είναι «κατοικήσιμος»; 

Οι ερευνητές ισχυρίζονται πως αυτή η ανακάλυψη ανοίγει τον δρόμο στους Αστροβιολόγους για να δούμε τελικά αν ο «κατοικήσιμος» ωκεανός είναι όντως κατοικήσιμος. 

Με τους συμπαντικούς μου χαιρετισμούς,

Αλεξάνδρα Μαξούρα

Πηγές

Enceladus. (n.d.). NASA Solar System Exploration. Retrieved July 3, 2023, from https://solarsystem.nasa.gov/moons/saturn-moons/enceladus/in-depth/

Hydrothermal Activity in Enceladus’ Core and the Rise of Organic-rich Bubbles | NASA Solar System Exploration. (n.d.). NASA Solar System Exploration. Retrieved July 3, 2023, from https://solarsystem.nasa.gov/resources/17842/hydrothermal-activity-in-enceladus-core-and-the-rise-of-organic-rich-bubbles/

Postberg, F., Sekine, Y., Klenner, F., Glein, C. R., Zou, Z., Abel, B., Furuya, K., Hillier, J. K., Khawaja, N., Kempf, S., Noelle, L., Saito, T., Schmidt, J., Shibuya, T., Srama, R., & Tan, S. (2023). Detection of phosphates originating from Enceladus’s ocean. Nature, 618(7965), 489–493. https://doi.org/10.1038/s41586-023-05987-9

ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ (Γίγαντας), Ελληνική Μυθολογία. (n.d.). Retrieved July 3, 2023, from https://users.sch.gr/ipap/mixogeni/147.ht