Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τον Εγκέφαλο, 13-19 Μαρτίου 2023

Η Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τον Εγκέφαλο (Brain Awareness Week) είναι μια παγκόσμια εκστρατεία για την αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με την πρόοδο και τα οφέλη της έρευνας του εγκεφάλου. 

Κάθε χρόνο στα μέσα Μαρτίου, ενώνουν τις δυνάμεις τους φορείς από όλο τον κόσμο οι οποίοι φιλοξενούν δράσεις για να μοιραστούν τα θαύματα του εγκεφάλου και το αντίκτυπο της έρευνας του εγκεφάλου στη καθημερινή μας ζωή. Οι φορείς που διοργανώνουν εκδηλώσεις είναι πανεπιστήμια, κολλέγια, σχολεία, εργαστήρια ιατρικής έρευνας, εταιρείες, δημόσιες υπηρεσίες, ομάδες υποστήριξης  και τα περιεχόμενο των δράσεων περιλαμβάνουν διαλέξεις, συζητήσεις, ξεναγήσεις σε εργαστήρια, καλλιτεχνικές εκθέσεις, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, πρακτικές δραστηριότητες, πειράματα και παιχνίδια ακόμα και συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, καμπάνιες στα social media και πολλά άλλα. Για το 2023 η Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τον εγκέφαλο θα πραγματοποιηθεί στις 13-19 Μαρτίου.  

Μέσα από την ιστοσελίδα του Brain Awareness Week μπορείτε να δείτε αναλυτικά τις δράσεις σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα. Κάποιες από αυτές τις δράσεις είναι υβριδικές και ενδέχεται να μπορείτε να τις παρακολουθήσετε διαδικτυακά, εφόσον έχετε δηλώσει συμμετοχή παρακολούθησης. Αρκετές από αυτές τις δράσεις απευθύνονται σε παιδιά ή στο ευρύ κοινό, οπότε δεν χρειάζεται να έχετε ιδιαίτερες γνώσεις για να τις παρακολουθήσετε. 

Ανακαλύψτε μερικά συναρπαστικά δεδομένα για τον εγκέφαλο:

• Ζυγίζει περίπου 1,3 κιλά και αποτελείται από δισεκατομμύρια νευρώνες και τρισεκατομμύρια συνδέσεις που ονομάζονται συνάψεις. Οι άνδρες τείνουν να έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο, ωστόσο το μέγεθος δεν σημαίνει πάντα μεγαλύτερη ευφυΐα. 

• Οι νευρώνες είναι εξειδικευμένα κύτταρα που μεταφέρουν αισθητηριακές πληροφορίες στον εγκέφαλο. Εκτελούν τις λειτουργίες που σχετίζονται με τη σκέψη, το συναίσθημα, τις αναμνήσεις και τη δράση, μεταβιβάζοντας εντολές στο σώμα για τον έλεγχο των μυών και των οργάνων. 

• Οι ενέργειες που εκτελεί ένας νευρώνας είναι παραπλανητικά απλές, αλλά οι λειτουργίες του είναι εντυπωσιακά σύνθετες. Ένας νευρώνας αποτελείται από ένα κυτταρικό σώμα, νευράξονα και δενδρίτες. 

• Εάν συνδέαμε σε μια ευθεία όλους τους νευράξονες και τους δενδρίτες των νευρώνων του ανθρώπινου εγκεφάλου θα ήταν περίπου 850.000 χιλιόμετρα! Δηλαδή μια απόσταση πήγαινε-έλα από τη Γη στη Σελήνη ή περίπου 21 φορές η περίμετρος της Γης! 

• Το 60% του ανθρώπινου εγκεφάλου αποτελείται από λίπος. Και όχι μόνο είναι το πιο λιπαρό όργανο στο ανθρώπινο σώμα, αλλά αυτά τα λιπαρά οξέα είναι ζωτικής σημασίας για την απόδοση του εγκεφάλου μας. Άρα η σωστή διατροφή είναι απαραίτητη για όλο το σώμα και φυσικά και για τον εγκέφαλό μας! 

• Ο εγκέφαλός δεν έχει διαμορφωθεί πλήρως μέχρι τη 3η δεκαετία της ζωής (περίπου 25 ετών). Η ανάπτυξη του εγκεφάλου (δηλαδή η ανάπτυξη συνδέσεων και η ενίσχυση αυτών των συνδέσεων) ξεκινά από το πίσω μέρος και πηγαίνει προς τα εμπρός. Επομένως, οι μετωπιαίοι λοβοί, που ελέγχουν τον προγραμματισμό και τη λογική, είναι οι τελευταίοι που ενισχύονται οι συνδέσεις τους. 

• Η χωρητικότητα αποθήκευσης του εγκεφάλου μπορεί να θεωρηθεί σχεδόν απεριόριστη. Η έρευνα δείχνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από περίπου 86 δισεκατομμύρια νευρώνες, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότεροι νευρώνες στον εγκέφαλό μας από όσα αστέρια στον γαλαξία μας. Κάθε νευρώνας σχηματίζει συνδέσεις με άλλους νευρώνες, οι οποίοι θα μπορούσαν να προσθέσουν έως και 1.000 τρισεκατομμύρια συνδέσεις. Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι νευρώνες μπορούν να συνδυαστούν με άλλους, αυξάνοντας την ικανότητα αποθήκευσης. Για παράδειγμα, στη νόσο Alzheimer, παρατηρείται προοδευτική απώλεια νευρώνων, επηρεάζοντας ιδιαίτερα τη μνήμη. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, ο μόνος τρόπος για να αναγνωριστεί και να μελετηθεί η νόσος Alzheimer ήταν η μετά θάνατο εξέταση της παθολογίας του εγκεφάλου. 

• Ο νωτιαίος μυελός είναι η προέκταση του εγκεφάλου προς το σώμα, και μαζί με τον εγκέφαλο ονομάζονται Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Ο νωτιαίος μυελός είναι το βασικό μέσο επικοινωνίας του εγκεφάλου με το σώμα. 

• Οι πληροφορίες στον εγκέφαλο ταξιδεύουν με την εντυπωσιακή ταχύτητα έως και 431,3 χιλιόμετρα την ώρα ή 120 μέτρα το δευτερόλεπτο! Η ποιότητα της ταχύτητας αυτής προστατεύεται από μια ουσία που περιβάλλεται γύρω από τους νευράξονες, τη μευλίνη. Η σκλήρυνση κατά πλάκας (πολλαπλή σκλήρυνση)  είναι μια ασθένεια που επηρεάζει τόσο τον εγκέφαλο όσο και τον νωτιαίο μυελό, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στη μυελίνη του ΚΝΣ, προκαλώντας προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ του εγκεφάλου και του σώματος.

• Είναι μύθος ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Στην πραγματικότητα τον χρησιμοποιούμε όλο, ακόμα και όταν κοιμόμαστε. Αν χρησιμοποιούσαμε μόνο το 10%,  οι εγκεφαλικές βλάβες θα ήταν σπάνιες. 

• Ένα κομμάτι εγκεφαλικού ιστού στο μέγεθος ενός κόκκου άμμου περιέχει 100.000 νευρώνες και 1 δισεκατομμύριο συνάψεις. 

• Κάθε νευρώνας διεγείρεται μέσω ηλεκτρικής ώσης και έτσι ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνολικά μπορεί να παράγει περίπου ισχύ 24 Watt (αρκετή για να τροφοδοτήσει μια λάμπα). Όταν προκαλούνται αυθόρμητες διαταραγμένες εκφορτίσεις νευρώνων του εγκεφάλου λόγω τραυματισμού του ιστού ή από κάποια βλάβη, τότε αυτό ονομάζεται επεισόδιο επιληψίας. 

• Ο εγκέφαλος έχει νευροπλαστικότητα! Δηλαδή το νευρικό σύστημα έχει την ικανότητα να αλλάζει ως απόκριση στις εμπειρίες ή στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα οι νευρώνες του εγκεφάλου ενός μαέστρου έχουν «εξειδικευτεί» ώστε να αναγνωρίζουν και να εντοπίζουν τη θέση ενός ήχου πιο εύκολα από άλλους ανθρώπους. Επιπλέον η νευροπλαστικότητα αναφέρεται και στην ικανότητα του εγκεφάλου να «μετακινεί» λειτουργίες από μια κατεστραμμένη περιοχή του εγκεφάλου σε άλλες υγιείς περιοχές. Αν δεν υπήρχε η νευροπλαστικότητα δεν θα υπήρχαν άνθρωποι με ταλέντα, εμπειρία και εξειδίκευση και κανείς δεν θα μπορούσε να ανακάμψη (στο βαθμό του δυνατού) μετά από μια εγκεφαλική βλάβη. 

Ευχαριστώ για την ανάγνωση,

Αλεξάνδρα Μαξούρα

Πηγές:

American Psychological Association (APA). (n.d.). https://www.apa.org. Retrieved February 23, 2023, from https://apa.org/

K. (2018, August 13). Neuroplasticity and Academic Writing. Academic Editing Services. https://writersfriend.org/2018/08/12/neuroplasticity-and-academic-writing/

Dana Foundation. (2023, January 12). Brain Awareness Week | Dana Foundation. Brain Awareness Week. https://www.brainawareness.org/

Northwestern Medicine. (n.d.). Northwestern Medicine. https://www.nm.org/

Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (2021). Fundamentals of Human Neuropsychology.

Garrett, B., & Hough, G. (2017). Brain & Behavior: An Introduction to Behavioral Neuroscience. SAGE Publications.

Kandel, E. R., Schwartz, J. H., & Jessell, T. M. (1991). Principles of Neural Science.